Żetony
Ocena użytkowników: 0 / 5
Masowa produkcja gazu węglowego na ziemiach polskich (głównie na terenach leżących w granicach Cesarstwa Niemieckiego) nastąpiła w drugiej połowie XIX wieku oraz na początku wieku XX. Powstające gazownie - w większości komunalne - produkowały gaz wykorzystywany do oświetlania ulic, na potrzeby instytucji użyteczności publicznej oraz dla odbiorców prywatnych. Przyjmuje się, że pod koniec XIX wieku pojawiły się pierwsze liczniki gazowe będące jednocześnie automatami. Zasada ich działania polegała na możliwości przekręcenia mechanizmu otwierającego przepływ gazu dopiero po wrzuceniu odpowiednio monety lub żetonu. Ilość gazu otrzymywana jednokrotnie wynosiła 1/2 lub 1 m3, co ma odzwierciedlenie na nominałach żetonów gazowych.
Przyczyny powstania oraz upowszechnienia się automatów gazowych były dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, nie wszyscy użytkownicy gazu przestrzegali określonych terminów płatności za jego użycie, tak więc gazomierze - automaty skutecznie rozwiązały problem zaległych rachunków. Drugą przyczyną było usprawnienie pracy inkasentów, którzy nie musieli w przypadku tego typu gazomierzy obliczać zużycia według stanu licznika, a opróżniali tylko znajdujące się przy gazomierzach pojemniki na monety lub żetony. Oczywiście sprawdzano także wskazania liczników, a to celem eliminacji ewentualnego oszustwa.
Wspomniane automaty w pierwotnym okresie ich używania uruchamiane były głównie za pomocą monet obiegowych o nominale 10 fenigów - co odpowiadał cenie 1 m3 gazu, jednakże po wybuch I wojny światowej nastąpił dotkliwy brak monet na rynku pieniężnym - najpierw złotych i srebrnych, później także niklowych i miedzianych, a więc także potrzebnych do uruchamiania automatów monet 10 fenigowych. Fakt pochłaniania przez automaty gazowe milionów 10 fenigówek nie mógł ujść uwadze władz, które w tej sytuacji zaleciły jak najczęstsze opróżnianie automatów przez inkasentów. O skali problemu zatrzymania w wewnętrznym obiegu przez automaty monet 10 fenigowych może świadczyć przydomek jaki w tym czasie owe automaty otrzymały. Nazwano je bowiem ironicznie "Groschengräuber" czyli "grabarze 10-fenigówek" (słowo Groschen było potoczną nazwą monety 10-fenigowej). Specjalne żetony płatnicze do automatów były już znane i wykorzystywane wcześniej, lecz właśnie w związku z przedstawioną sytuacją wprowadzone one zostały do użytku na dużo większą skalę niż dotychczas.
Żetony takie odbiorca gazu mógł nabyć w kasie gazowni, po wykorzystaniu ich wybierane były one przez inkasenta i wracały z powrotem to kasy, tak więc żetony gazowe są specyficznym rodzajem pieniądza zastępczego.
Nie spotykamy na żetonach tych nominału wyrażonego w jednostkach monetarnych, czasem określano ilość gazu otrzymywanego za żeton (1/2 lub 1 m3) jak na żetonach z Grudziądza czy Lubania.
Podobnie rzecz się miała z żetonami za energię elektryczną (zeton_03).
Kategorię opracował
Piotr Kaczmarczyk
Materiały pochodzą ze strony http://www.poszukiwanieskarbow.com/numizmatyka/zastepczy.html
